Η φιλοσοφία του "Τσαν" προέρχεται από τη Σχολή Βουδισμού Τσαν της Κίνας και είναι ο κινέζικος πνευματικός γονέας του ιαπωνικού "Ζεν". Δεν είναι μια θρησκεία, δεδομένου ότι δεν έχει δόγμα. Δεν υπάρχει καμία θρησκεία και κανένα σύστημα πίστης στο Τσαν.
Περισσότερο είναι μια φιλοσοφία, όχι τόσο με την έννοια ενός εγκόσμιου συστήματος αξιών με τις οποίες οφείλει κάποιος να ζει, ή μιας θεωρίας για την εξήγηση του φαινομενικού κόσμου, αλλά η έννοια της πρακτικής σοφίας, ηρεμίας και ψύχραιμης απόφασης, ευαισθητοποίησης, συνειδητότητας και σθένους που επιτρέπει σε κάποιον να επιστρέφει πάντα στην παρούσα στιγμή όπου βιώνεται η ζωή. Το Τσαν είναι το σώμα της διδασκαλίας για την επιστροφή ανθρώπων στην φύση τους, αυτή τη στιγμή.
Η φιλοσοφία του Τσαν δεν ασχολείται με ζητήματα σχετικά με την προέλευση του σύμπαντος ή την παρουσία ενός ανώτερου όντος. Ο Βούδας, ο Σακιαμούνι, ερωτηθείς για τα θέματα αυτά απλώς σώπαινε. Ο ίδιος δεν ήταν θεός, αλλά ένας άνθρωπος που "ξύπνησε" την ίδια του τη φύση και με αυτόν τον τρόπο είχε απαλλαγεί από τη θεμελιώδη, ανικανοποίητη μορφή ζωής σε ασυνειδησία και δίδαξε και τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Η λέξη Βούδας προέρχεται από τη σανσκριτική ρίζα που σημαίνει απλά "αφυπνισμένος". Το Τσαν είναι το σώμα της διδασκαλίας που δείχνει προς την αφύπνιση του νου. Αυτό δεν θα πρέπει να είναι σε σύγκρουση με οποιαδήποτε θρησκεία. Είναι πολύ απλό και άμεσο. "Όταν κάποιος μας δείχνει το φεγγάρι με το δάχτυλο παύουμε να ασχολούμαστε με το δάχτυλο και κοιτάμε το φεγγάρι"
Το πρώτο πράγμα που πρέπει να ρωτήσει κάποιος που θέλει να βιώσει το Τσαν είναι: "Τι είμαι;" Αν κάνει στον εαυτό του κάποιος πραγματικά αυτό το ερώτημα (όχι απλώς εννοιολογικά), θα έχει μια αίσθηση ότι πραγματικά «δεν γνωρίζει» (δείτε τον διάλογο του Μποντιντάρμα με τον Αυτοκράτορα και πως του υποδεικνύει ακριβώς αυτό). Από το σημείο αυτό, μπορεί κάποιος να πάρει μια αίσθηση του βάθους που υπάρχει πίσω από την αρχική σύλληψη, πριν ακόμα αρχίσουν να προκύπτουν ιδέες και σκέψεις διάκρισης από τον νου. Είναι η πιο ριζοσπαστική οπτική γωνία (το υπαρξιακό ριζικό μηδέν) από την οποία μπορεί κανείς να αρχίσει να βιώνει το Τσαν. Οι πολλές και διαφορετικές τεχνικές για την πρακτική του Τσαν έρχονται μετά από αυτή την πρώτη εμπειρία.
Τι είναι Τσαν; Αυτό το ερώτημα θέτει ουσιαστικά το "Ποια είναι η θεμελιώδης φύση του μυαλού;" Εμφανίζεται σε διάφορες μορφές σε όλη τη λογοτεχνία Τσαν, από το "Γιατί ο Μποντιντάρμα ήρθε από την Δύση;" έως το "ο ήχος με παλαμάκι του ενός χεριού." το ερώτημα διαπερνά την καρδιά του θέματος και μπορεί να απαντηθεί μόνο με μια διαισθητική έκλαμψη στην οποία η αλήθεια του μυαλού φαίνεται να είναι το υπόστρωμα της ύπαρξης…
Όσον αφορά τον ρόλο της πρακτικής, ή αυτό που οι Κινέζοι οπαδοί αποκαλούν "Καλλιέργεια Τσαν", είναι παραδόξως η καλλιέργεια της μη-καλλιέργειας, αναγνωρίζοντας ότι πρέπει να καταργηθεί μόνο η ψευδαίσθηση της μη-φώτισης για να επέλθει η φώτιση.
Ένα από τα κεντρικά σημεία της Τσαν είναι η διαισθητική κατανόηση.Όταν ερχόμαστε να συνειδητοποιήσουμε τη θεμελιώδη φύση του μυαλού, το Τσαν γίνεται υπερ-λογική.Από την άλλη πλευρά, όταν προσπαθούμε να εξετάσουμε τη φύση του μυαλού μέσα από τα συναισθήματα, εγωπάθειες, ψυχικές προβολές και ιδέες λόγου που βασίζονται στην αισθησιακή αντίληψη, το Τσαν μοιάζει ανοησία. Επειδή όλα τα πράγματα προκύπτουν από το μυαλό, το μυαλό δεν μπορεί να μετρηθεί με τις δημιουργίες του, επειδή οι τελευταίες δεν είναι τόσο τέλειες όσο το ίδιο μυαλό.
Από την άλλη πλευρά, όταν όλα απευθείας συνενώνονται με το μυαλό αποκτούν πάντα ένα τέλειο νόημα, όπως ακριβώς είναι, όπως αυτά προκύπτουν από το Νου. Όλα τα πράγματα δείχνουν έτσι την καθαρή λειτουργία του μυαλού του Βούδα. Ακριβώς έτσι, βλέπουμε τον φυσικό κόσμο ως μια εκδήλωση του «κοσμικού Βούδα».
Το Τσαν του πολιτισμού του Σαολίν εφαρμόζεται, μεταξύ και άλλων πολλών μέσων, στην παραδοσιακή άσκηση του Σαολίν Γου Κουνγκ.
Έρευνα - επεξεργασία: Παναγόπουλος Χρήστος